Het Klimaatakkoord van 2019 bepaalt dat in Nederland vóór 2030 1,5 miljoen woningen van het aardgas af moeten. Deze eis hangt samen met in de Klimaatwet vastgelegde doelstelling om de CO2-emissies voor 2030 met 49 procent te verminderen ten opzichte van het ijkpunt 1990. Het coalitieakkoord van het nieuwe kabinet gaat nog verder met een reductiedoel van minimaal 55 procent in 2030. De voortgang van de eerste projecten is tot nu toe echter (ver) achtergebleven bij de verwachtingen. Het Planbureau voor de Leefomgeving maakte dit najaar bekend dat de ambitie van 1,5 miljoen afsluitingen in 2030 niet meer realistisch is. Een van de problemen waar gemeenten bij de uitvoering tegenaan lopen, is dat zij betrokkenen niet kunnen dwingen om van het gas te gaan. Het Wetsvoorstel Gemeentelijke Instrumenten Warmtetransitie (WGIW) beoogt dit op te lossen door lokale overheden, onder voorwaarden, een ‘aanwijzingsbevoegdheid’ te verlenen. Het voorstel laat één probleem onopgelost: waar het gasnet verdwijnt, verdwijnt naast de mogelijkheid om een hybride warmtepomp te installeren ook de optie duurzaam gas en daarmee twee van de middelen die het nieuwe kabinet wil inzetten om de klimaatdoelstellingen te halen.
Doorzettingsmacht
Kenmerkend voor het gemeentelijke verduurzamingsbeleid is de wijkgerichte aanpak. Elke gemeente moest vóór 1 januari 2022 een zogeheten transitievisie hebben vastgesteld, waarin is bepaald welke wijken zij tot 2030 wil verduurzamen en hoe. Dat kan door de gasverwarming en het bijbehorende gasnetwerk te verruilen voor elektrische warmtepompen of warmtenetten of door het vervangen van aardgas door groen gas of groene waterstof. Mengvormen van deze opties zijn ook mogelijk. Denk aan de hybride warmtepomp, bestaande uit een warmtepomp en een gasketel die alleen op de koudste dagen hoeft te worden ingezet.
Waar gemeenten besluiten om geheel van het gas af te gaan, beschikken zij niet over ‘doorzettingsmacht’ om de ontkoppeling van het gasnetwerk af te dwingen. Dat gaat, als het aan het kabinet ligt, dus veranderen. Het WGIW bevat juridische instrumenten voor gemeenten om regionale netbeheerders en eigenaren van woningen en gebouwen zo nodig te dwingen hieraan mee te werken.
Aanwijsbevoegdheid
Een van deze instrumenten is een zogenaamde aanwijsbevoegdheid die gemeenten in staat stelt om voornemens uit te laten voeren, ook als belanghebbenden dat niet willen. Deze bevoegdheid gaat verder dan een voorziening in de sinds 2018 ingevoerde Wet Voortgang Energietransitie (de Wet VET), die inhield dat de gasaansluitplicht van de regionale netbeheerders voor nieuwbouw kwam te vervallen. Als het parlement het WIGW goedkeurt, moeten netbeheerders ook woningen en gebouwen afsluiten op plaatsen waar gemeenten in hun omgevingsplan het gebruik van gas als milieubelastend hebben aangemerkt. Met andere woorden: het WGIW vervangt in aansluiting op de Wet VET het recht op aardgas door het recht op warmte.
Keuzevrijheid
Het wetsvoorstel is overigens geen vrijbrief voor gemeenten om ongehinderd hun gang te gaan. In de eerste plaats moeten zij zich ervan verzekeren dat duurzame alternatieven voorhanden zijn, voordat bedrijven en woningen daadwerkelijk van het gas mogen worden afgesloten. Welke duurzame warmtebron voor wijken beschikbaar is in plaats van het aardgas, moet de gemeente tijdig in overleg met de betrokkenen beslissen. Die behouden daarbij de vrijheid om zelf een keuze te maken tussen de geboden alternatieven. Eigenaren van woningen of gebouwen kunnen bijvoorbeeld beslissen om niet te kiezen voor een collectieve voorziening zoals een warmtenet maar voor een elektrische warmtepomp. Voor hybride warmtepompen en andere alternatieven waarbij duurzame gassen een rol (kunnen) spelen, licht de zaak ingewikkelder. Als een gemeente besluit om een wijk van het gasnet af te halen, blokkeert zij daarmee ook de toegang tot groen gas en groene waterstof. Dit feit staat op gespannen voet met de genoemde keuzevrijheid. Hoe die puzzel moet worden opgelost, is vooralsnog onduidelijk.
Planning
Belanghebbenden kunnen tot 26 januari terecht op het overheidsadres https://internetconsultatie.nl/wgiw/b1 om hun mening over het WGIW te geven. Het is de bedoeling dat de wet op 1 januari 2024 van kracht wordt. Tot die datum moet er nog veel gebeuren, onder meer het uitwerken van de diverse wetsbepalingen in algemene maatregelen van bestuur.
Meer lezen: