De invasie van Rusland in de Oekraïne heeft de gasvoorzieningszekerheid van Europa aangetast. Het terechte besluit van de EU-lidstaten om een op zo kort mogelijke termijn onafhankelijk van Russisch gas en Russische olie te worden, stelt hen in meer of mindere mate voor ongekende uitdagingen. In reactie op de ontstane situatie heeft KVGN een verklaring opgesteld.
Achtergrond
De oorlog tussen Rusland en Oekraïne heeft, hoewel de gasimporten uit Rusland vooralsnog geen deel uitmaken van het EU-sanctiepakket, in toenemende mate gevolgen voor de gasvoorzieningszekerheid van Europa en Nederland. Inmiddels heeft het Russische staatsbedrijf Gazprom de exporten naar een aantal landen (deels) stopgezet, waaronder Nederland, omdat daar gevestigde handelspartners (in Nederland GasTerra) weigeren akkoord te gaan met de Russische eis om het afgenomen gas in roebels te betalen in plaats van in de contractueel overeengekomen euro’s. Los daarvan hebben de EU-lidstaten al direct na het begin van de oorlog afgesproken dat zij hun afhankelijkheid van Russisch gas zo spoedig mogelijk willen beëindigen. Om dit te bereiken kunnen op relatief korte termijn uiteenlopende maatregelen worden genomen, om te beginnen energiebesparing en snelle(re) verduurzaming en tegelijkertijd het importeren van (vloeibaar) gas uit andere dan Russische bronnen.
Ook Nederland beschikt over uiteenlopende opties om de afhankelijkheid van aardgas in het algemeen en Russisch gas in het bijzonder snel te verminderen. In perspectief: Nederland verbruikt jaarlijks ca. 40 miljard kubieke aardgas; zeven à acht miljard daarvan is Russisch. KVGN stelt zich op het standpunt dat gezien het acute van de situatie in beginsel geen enkele oplossing op voorhand dient te worden uitgesloten. Het centrale uitgangspunt van KVGN, dat (gedecarboniseerde) gasvormige moleculen in een geïntegreerd energiesysteem onmisbaar zijn voor een succesvolle energietransitie, blijft daarbij leidend.
Oplossingen en standpunten
1. Alternatieve aardgasbronnen
Nederland beschikt nog altijd over een aanzienlijke winbare voorraad aardgas. De vereniging van olie- en gasproducenten in Nederland, Element NL, heeft berekend dat de reserves, exclusief Groningen, in totaal ongeveer 80 miljard kubieke meter bedragen. De betreffende gasvelden bevinden zich hoofdzakelijk in de Noordzee. Het is van groot belang dat deze velden versneld kunnen worden geëxploiteerd om de importafhankelijkheid de komende jaren te kunnen verkleinen. In aanvulling daarop kan Nederland dankzij de beschikbaarheid van LNG-terminals op de Maasvlakte en in de Eemshaven, omvangrijke gasopslagfaciliteiten en een fijnmazig transportnetwerk een hoofdrol blijven spelen in de Europese gasvoorziening.
Net als het kabinet stelt KVGN zich op het standpunt dat het Groningenveld slechts bij uiterste noodzaak mag worden ingezet om de leveringszekerheid veilig te stellen.
2. Verduurzaming
Zowel de nationale als Europese overheid hebben ambitieuze plannen gepresenteerd om het aandeel duurzame energie in de totale energievoorziening snel te vergroten. KVGN steunt deze plannen van harte. De huidige crisis heeft de urgentie van de energietransitie alleen maar verhoogd. Het is daarbij van groot belang dat alle beschikbare verduurzamingsopties sneller kunnen worden ingezet. Daarvoor dient de overheid om te beginnen kritisch te kijken naar de (veel) te lange vergunningstrajecten. Voordat de eerste schop de grond in kan, verstrijken jaren. Dit tijdsverlies kan ons land zich niet langer veroorloven. Naast de geplande uitbreiding van wind- en zonne-energie moet nu met spoed werk worden gemaakt van de daadwerkelijke productie van duurzame waterstof en de ontwikkeling van geothermieprojecten. Onmisbaar voor de verduurzaming van de energievoorziening is ten slotte de inzet van duurzame biogrondstoffen voor, onder andere, de productie van groen gas.
3. Vraagvermindering
Nederland verspilt nog steeds veel te veel energie en gebruikt daardoor onnodig veel aardgas. Voornaamste oorzaak: slechte isolatie en verouderde en inefficiënt ingeregelde apparaten en installaties. De Nederlandse Vereniging Duurzame Energie (NVDE) stelt dat de vraag naar aardgas binnen een jaar met niet minder dan vijf miljard kubieke meter op jaarbasis kan worden verminderd, als dit probleem voortvarend wordt aangepakt, zowel in de industrie als de gebouwde omgeving. KVGN steunt daarom in algemene zin wet- en regelgeving en publieke en private maatregelen die het efficiënte gebruik van energie bevorderen. Een goed voorbeeld hiervan is het installeren van hybride warmtepompen in combinatie met zonnepanelen, waardoor de aardgasbehoefte ook in niet zo goed geïsoleerde gebouwen en woningen direct substantieel vermindert.
KVGN was en is van mening dat het vervangen van kolenstroom door aardgasstroom een effectieve manier is om CO2-emissies snel en structureel terug te brengen. Echter, wat voor Groningen geldt, gaat ook op voor de inzet van kolencentrales. KVGN steunt daarom het recente kabinetsbesluit om wegens het dreigende aardgastekort de verplichting aan kolencentrales op maximaal 35 procent van hun capaciteit te draaien, tijdelijk buiten werking te stellen. Hoewel dit ongunstig zou uitpakken voor het CO2-emissievolume van Nederland, heeft het dankzij het ETS op Europees vlak geen gevolgen. Vanaf het moment dat de situatie is genormaliseerd, zou de uitfasering van de kolencentrales kunnen worden hervat.
4. De rol van de overheid
In Nederland is de overheid traditioneel via deelneming in de olie- en gaswinning en de gashandel en als eigenaar van het gastransportnetwerk actief betrokken bij de primaire energievoorziening. In de huidige uitzonderlijke omstandigheden kan het nodig zijn dat de overheid met aanvullende maatregelen moet interveniëren bijvoorbeeld door met regelgeving af te dwingen dat de gasbergingen in de zomer worden gevuld. Dergelijke ingrepen, die voortkomen uit de zorgplicht van de overheid, verdienen de actieve steun van de private sector, waarbij aangetekend moet worden dat zij van tijdelijke aard moeten zijn en de vrije markt weer de ruimte krijgt zodra de omstandigheden dit toelaten. KVGN benadrukt dat de overheid maatregelen die de marktwerking beïnvloeden, tijdig bekend moet maken zodat bedrijven zich aan de gewijzigde situatie kunnen aanpassen.